Duurzaamheid van rubberhout nog (onterecht) in vraag gesteld

Recuperatiemateriaal voor verschillende binnentoepassingen

Voor binnentoepassingen zoals trappen, parket, meubels en deurkaders wordt tegenwoordig steeds vaker gekozen voor rubberhout. Dat hout wordt als recuperatiemateriaal ingevoerd uit Zuidoost-Azië en is aantrekkelijk door zijn goedkope prijs en gemakkelijke bewerkbaarheid. Tegelijkertijd beschikt rubberhout echter ook over enkele mogelijke aandachtspunten, onder andere door zijn lage natuurlijke duurzaamheidsklasse. Maar door een correcte en professionele aanpak kunnen die worden voorkomen. Daarnaast circuleren er nog heel wat vragen rond de duurzaamheid en ecologie van rubberhout, maar ook dat is geen zwart-witverhaal.

Oorsprong

Rubberhout of rubberwood (Hevea brasiliensis) is oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-Amerika, meer bepaald Brazilië. Tegenwoordig heeft Zuid-Amerika echter een klein aandeel in het wereldwijde aantal rubberbomen, want de bomen werden geëxporteerd naar andere tropische gebieden. De huidige productie van rubberhout bevindt zich voor meer dan 90% in Zuidoost-Azië, voornamelijk in de landen Indonesië, Thailand en Maleisië. Het hout dat naar onze contreien wordt ingevoerd, is dan ook van daar afkomstig.

Rubberhout is eigenlijk een recuperatiemateriaal. De rubberbomen dienen namelijk voor de productie van latex, de basis voor natuurlijk rubber. Maar na 25 à 30 jaar daalt het rendement van de rubberproductie en zijn de bomen als het ware uitgetapt. Om de plantage te vervangen, werden de oude bomen vroeger gewoon verbrand om nieuwe bomen te kunnen aanplanten. Nadien werd het afvalhout gebruikt in de productie van houtskool, maar tegenwoordig wordt rubberhout herwerkt tot een nuttig materiaal.

Eigenschappen

Rubberhout beschikt over een relatief witte kleur, met mogelijke evoluties naar lichtgeel tot strogeel met soms roze of donkere tinten. Die kleur wordt beïnvloed door de herkomst van het hout (ondergrond), de diameter van de stam en de manier waarop het rubberhout wordt behandeld. Er is wel weinig verschil tussen het spinthout en het kernhout.

Voordelen

Rubberhout beschikt over enkele belangrijke eigenschappen waardoor het een aantrekkelijke houtsoort is. Door de vele rubberplantages is er een breed aanbod, waardoor het ook een relatief goedkope houtsoort is. Daarenboven kan rubberhout gemakkelijk handmatig en mechanisch bewerkt worden en zijn er heel wat mogelijkheden om het eindproduct af te werken. Ten slotte is een belangrijk voordeel dat het meeste rubberhout dat in Europa gecommercialiseerd wordt, wordt ingevoerd onder de vorm van kant-en-klare geschuurde panelen. Dat zorgt voor een besparing op het vlak van manuren, machinekosten en energie- en opslagkosten.

Mogelijke aandachtspunten

• Een aspect van rubberhout dat zeker in acht moet worden genomen, is dat het slechts beperkt duurzaam is. Onbehandeld behoort het hout tot duurzaamheidsklasse V en is het dus weinig bestand tegen schimmels. Rubberhout is dan ook erg gevoelig voor verblauwing. Ook insectenaantasting vormt een risico voor onbehandeld rubberhout. Beide zaken kunnen echter worden vermeden door het rubberhout op de correcte manier te gaan verduurzamen (zie verder). Die eigenschappen zorgen er wel voor dat rubberhout enkel geschikt is voor binnentoepassingen.
• In de verlijmde panelen is er soms een verschil in poreusheid van de verschillende lamellen. Dat kan aanleiding geven tot opwollen van bepaalde lamellen tijdens het kleuren of vernissen. Dat probleem kan worden opgelost door nogmaals te schuren en een extra afwerkingslaag aan te brengen.
• Tijdens het bewerken van rubberhout is het bovendien mogelijk dat er latex vrijkomt. Maar aangezien het hout verwerkt wordt nadat de productie grotendeels gestopt is, is dat risico eerder beperkt. Daarenboven kan een poriënvuller ervoor zorgen dat het rubberhout zeker geen gom meer gaat afscheiden.

Rubberhout beschikt dus over enkele eigenschappen waar u rekening mee dient te houden. Maar hoe doorslaggevend die aspecten zijn, hangt af van de beoogde toepassing.

Rubberhout correct bewerken

Snel verduurzamen

Mede door de lage natuurlijke duurzaamheid van rubberhout is het belangrijk dat het hout zo snel mogelijk na de kap (binnen de week na het vellen van de boom) wordt behandeld om aantasting door blauwschimmel of insecten te voorkomen. Een eerste behandeling bestaat erin om het rubberhout in vacuümketels onder hoge druk te impregneren. Op die manier worden verduurzamingsmiddelen in het hout gebracht, waardoor het permanent beschermd is.

Kromtrekking vermijden

Onbehandeld heeft rubberhout slechts een beperkte stabiliteit: het hout is immers afkomstig van jonge bomen, waardoor het de neiging heeft om krom te trekken. Dat kan echter worden vermeden door het hout op een correcte manier te drogen en te stockeren.

Het drogen van rubberhout gebeurt altijd in een droogoven of -kamer. Voor rubberhout is de richtlijn dat het houtvochtgehalte na droging tussen de 8% en 12% moet bedragen. Daarbij moet wel rekening worden gehouden met de natuurlijke krimp en zwel van het hout.

Kromtrekking wordt ook vermeden door het rubberhout naar het richtvochtgehalte voor een bepaalde toepassing te drogen. Voor meubels en parket wordt bijvoorbeeld een houtvocht­gehalte tussen 8% en 11% aangeraden. Maar ook de ruimte waarin het hout zijn toepassing vindt, mag niet te droog of te vochtig worden. Idealiter ligt de relatieve luchtvochtigheid van de ruimte tussen de 40% en 60%. Dat kan worden bekomen door middel van een ont- of bevochtiger. De juiste vochtigheidsgraad is van cruciaal belang voor de stabiliteit van het hout.

Meer stabiliteit

Gezien de beperkte afmetingen wordt rubberhout vaak gelijmd-gelamelleerd. De verlijming in de lengte gebeurt ook steeds volgens het principe van de vingerlas. Op die manier verminderen de negatieve gevolgen van de geringe stabiliteit.

Dankzij de vingerlas kunnen met rubberhout perfect rechte, lange lengtes gecreëerd worden. Na het vingerlassen moeten de lange strips wel opnieuw gedroogd worden in de droogoven of -kamer. De stabiliteit van het paneel hangt namelijk af van twee factoren: enerzijds het verschil in het houtvochtgehalte tussen de twee naast elkaar liggende strips, en anderzijds de nauwkeurigheid van het schaven. Na het drogen worden de strips vierzijdig geschaafd, waarna de geschaafde latten langs een lijmrol passeren en in een verlijmmolen worden geplaatst. De molen wordt opgevuld tot de gewenste paneelbreedte. Een pers perst alle strips samen. Na ongeveer 25 minuten worden de panelen afgenomen en worden ze op blokken geplaatst om nog een derde maal licht te drogen.

Toepassingen

Rubberhout kan op verschillende manieren en voor uiteenlopende doeleinden worden gebruikt. Het kan verwerkt worden tot gewoon plaatmateriaal dat kan worden gebruikt voor allerlei binnentoepassingen, zoals (massieve) meubelen of meubelonderdelen, werkbladen, parket, deurkaders of trappen.

Daarnaast is rubberhout uitermate geschikt voor het vervaardigen van kleine gebruiksvoorwerpen, zoals huishoudobjecten of speelgoed. Dat komt omdat rubberhout dat op de juiste manier is bewerkt geen smaak of geur afgeeft.

Duurzaamheid en ecologie

Duurzaamheid

Vanuit het standpunt van duurzaam bosbeheer is het uiteraard goed dat een afgedankte rubberboom een tweede leven krijgt. Onze bossen staan immers onder heel wat druk, wat de vraag naar materialen van hernieuwbare oorsprong enkel vergroot.

Maar het hele verhaal moet natuurlijk vanuit verschillende standpunten worden bekeken. Daarbij zijn nog twee elementen belangrijk. Ten eerste zijn heel wat rubberplantages aangelegd ten koste van natuurlijk bos, dus ook de voorgeschiedenis van de grond kan een rol spelen. Tegenwoordig moet uiteraard verzekerd worden dat er geen bestaande bossen verdwijnen om plaats te maken voor plantages.

Ten tweede is het belangrijk om na te gaan of de activiteiten op de rubberboomplantage wel op een sociaal correcte manier verlopen. Jammer genoeg worden nog op heel wat plantages wantoestanden vastgesteld. Gecertificeerd hout kan hier de nodige garantie bieden (zie verder).

Ecologie

Het ecosysteem kan in voege gehouden worden door rubberboomplantages op een duurzame manier te gaan beheren. Dat kan bijvoorbeeld door wat er rest van natuurlijk bos in stand te houden. Een andere optie is om het natuurlijk bos deels te herstellen en naar een soort mozaïeklandschap te evolueren. Een plantage met rubberbomen vertoont immers sowieso vaak de kenmerken van een bosecosysteem. Idealiter worden die kenmerken natuurlijk in stand gehouden, maar meestal gebeurt dat niet omdat andere beplanting het beheersgemak van de plantage verlaagt.

Ook het verre transport zorgt voor vragen omtrent de ecologie van rubberhout. Het hout wordt namelijk in containers per schip getransporteerd vanuit Zuidoost-Azië. Maar in vergelijking met het transport van Scandinavisch of Russisch naaldhout – dat steeds per vrachtwagen gebeurt – is dat toch heel wat minder belastend. Daarenboven wordt rubberhout meestal al bewerkt (gelijmd-gelammeleerd) vooraleer het wordt vervoerd, waardoor de uitval van het hout ter plekke blijft, er minder verlies is en er transport wordt uitgespaard.

PEFC- of FSC-gecertificeerd

De operaties op rubberplantages kunnen natuurlijk ook gecertificeerd worden. Volgens Bart Holvoet van FSC Belgium (Forest Stewardship Council) is FSC-certificering voor rubberhout mogelijk, maar is dat vandaag nog relatief beperkt qua aanbod.

Enerzijds kan rubberhout afkomstig zijn uit afgedankte plantages, die terug ‘verwilderen’ naar seminatuurlijk bos, waaruit het rubberhout dan ook geoogst kan worden. Anderzijds – en wellicht belangrijker – kan FSC-certificering ook behaald worden voor nog actieve rubberplantages, waarbij de haalbaarheid wel sterk afhangt van de specifieke context. Vandaag heeft FSC-certificering van latex al vooral ingang gevonden binnen operaties die ook Fairtrade-gecertificeerd zijn, maar door een stijgende vraag vanuit diverse industrieën komt er mettertijd mogelijk ook een uitbreiding naar andere operaties.

Een alternatief boscertificeringssysteem dat ook kan instaan voor de certificering van rubberhout is het PEFC (Programme for Endorsement of Forest Certification Schemes).

Met dank aan Cras nv, DB Hardwoods, FSC Belgium, Hogeschool Gent en Hout Info Bois