Materiaalpaspoorten cruciaal voor circulaire bouw

Caroline Henrotay van Leefmilieu Brussel werkte mee aan het onderzoeksproject ‘Buildings as Material Banks’ (BAMB), waarin onder andere concepten en richtlijnen werden ontwikkeld voor materiaalpaspoorten. Dat BAMB-project heeft zijn doorwerking gekend in verschillende andere initiatieven voor materiaalpaspoorten.

Hoe de waarde van producten behouden?

Een circulaire economie streeft er niet alleen naar om producten zo lang mogelijk te gebruiken, maar ook om steeds een zo hoog mogelijk waardeniveau te behouden. Vandaag de dag is dat allerminst het geval, want slechts 1% van alle bouwmaterialen wordt hergebruikt. En als het gaat om recyclage, gaat er vaak een belangrijke waardeverlies mee gepaard.

In een transitie naar een circulaire economie zijn er verschillende opties om de waarde van producten te behouden, zoals:

• Reuse (het product wordt integraal hergebruikt);
• Repair (het product wordt hersteld);
• Refurbish (de belangrijkste structuur van het product wordt behouden en een aantal kleine onderdelen worden vervangen);
• Remanufacture (het product wordt volledig ontmanteld en wordt geconfigureerd naar een nieuw product);
• Repurpose (het product krijgt een volledig nieuwe functie);
• Recycle (materialen of producten recycleren);
• Recovery (gaat over energie).

Er zijn verschillende kringlopen van materialen mogelijk en er zijn heel wat actoren die daarin een belangrijke rol gaan spelen. Data of gegevens die gelinkt zijn aan die materialen en die de opties voor waardebehoud beschrijven, zijn uiteraard cruciaal om te weten wat je met een bepaald product of materiaal kan doen.

 

Buildings as Material Banks (BAMB)

Het ‘Building as Material Banks’ project (BAMB) is een Europees innovatieproject waarin 15 partners ernaar hebben gestreefd om het waardebehoud van gebouwen en materialen te verhogen. Daarvoor werd enerzijds gewerkt aan instrumenten voor het ontwerpen van omkeerbare gebouwen, waarbij de aanpasbaarheid en het potentiële hergebruik van de gebruikte producten en systemen werd bekeken. Anderzijds onderzocht BAMB de mogelijkheden van materiaalpaspoorten.

Materiaalpaspoorten

Materiaalpaspoorten zijn sets van digitale informatie die de specifieke kenmerken van producten en materialen gaan beschrijven. Het gaat dan bijvoorbeeld om info over de gezondheidsaspecten, over de mogelijkheden voor recycling of remanufacturing, over de omgekeerde logistiek, enz. Op die manier kunnen producten en materialen dan ook gemakkelijk hergebruikt worden.

In het BAMB-project wordt de informatie over producten en materialen gestructureerd volgens het concept van de Russische popjes. Het laagste niveau omvat de ingrediënten of chemische samenstelling van de materialen. Die worden dan opgenomen in componenten die de verschillende onderdelen van een product vormen. Daarna volgt het productniveau, en daarboven het systeemniveau (dat is opgebouwd uit verschillende producten).

Materiaalpaspoorten zijn dynamisch, wat wil zeggen dat ze ook kunnen worden geüpdatet en dat er informatie kan worden toegevoegd, waardoor de hele levenscyclus van een product of materiaal traceerbaar wordt. Naast info over hoe een materiaal werd gebruikt in een gebouw, kan er immers ook informatie worden voorzien over het onderhoud en eventuele herstellingen.

BAMB inspireert

Binnen het BAMB-project is een framework ontwikkeld voor materiaalpaspoorten en dat framework heeft heel wat initiatieven geïnspireerd.

Product Circularity Data Sheet (PCDS)

Een eerste initiatief is Product Circularity Data Sheet (PCDS), ontwikkeld door het ministerie van Economie van Luxemburg. Dat ministerie is ervan uitgegaan dat het verzamelen van circulariteits­gegevens duur en moeilijk is omdat het niet gestandaardiseerd is. Om die gegevens toch op een gestandaardiseerde manier te kunnen delen, hebben ze een datatemplate ontwikkeld. De bedoeling van PCDS is dat die datatemplate een industriestandaard wordt, waarmee alle type producten kunnen worden beschreven.

Die ontwikkelde datatemplate is opgebouwd uit vijf verschillende onderdelen:

• Algemene informatie;
• Informatie rond de opbouw;
• Informatie rond de wijze waarop het materiaal is ontworpen voor beter gebruik;
• Informatie over hoe het materiaal gedemonteerd kan worden;
• Informatie over hoe het materiaal is ontworpen voor hergebruik.

Platform CB’23

Een tweede initiatief is het Nederlandse Platform CB’23, dat naast nog een aantal andere zaken een raamwerk voor materiaalpaspoorten heeft ontwikkeld. Dat raamwerk neemt verschillende niveaus (zoals ‘grondstof’, ‘materiaal’ enz.) op, waarbij ook meerdere types paspoorten kunnen worden ontwikkeld. In eerste instantie is het initiatief zich gaan focussen op drie niveaus, namelijk: ‘bouwproduct’, ‘element’ en ‘bouwwerk’. Bijvoorbeeld, een paspoort op het niveau van ‘bouwwerk’ bevat informatie over de algemene aspecten van het gebouw, over de locatie, over de samenstelling enz.

Harvest Bay

Ook producenten spelen een belangrijke rol op het vlak van materiaalpaspoorten. Veel producenten doen nu al inspanningen en investeringen om data te voorzien in verband met de circulariteit van hun producten. Die data moet gewaardeerd worden, want aan de hand daarvan – en bijkomende informatie over bijvoorbeeld onderhoud en herstellingen – kunnen materialen ook geoogst of teruggewonnen worden.

Harvest Bay is nog een stap verder gegaan. Zij wilden namelijk inzicht krijgen in hun volledige stock en gemakkelijk kunnen zien wanneer een bepaald product zou kunnen vrijkomen voor hergebruik. Daarom hebben ze hun producten letterlijk in kaart gebracht. Bovendien biedt Harvest Bay die herbruikbare producten aan voor verkoop op hun website. Daarbij kan dan alle nodige informatie worden gevonden (zoals je ze ook zou vinden wanneer je een nieuw product zou aanschaffen). Al die data is uiteindelijke samengebracht op een platform: cirling.

Building Material Scout

Ontwerpers en studieburelen gaan steeds op zoek naar manieren om beter te kunnen ontwerpen, en dat op een manier die steeds duurzamer en meer circulair is. Daarvoor moeten ze genoeg informatie kunnen vinden over de technische kenmerken van producten en materialen, zeker wanneer deze worden hergebruikt. Daarom ontwikkelde Drees & Sommer de tool ‘Building Material Scout’. Initieel was die tool enkel ontwikkeld voor eigen gebruik, als een soort databank van producten met informatie over hun milieu-impact daaraan gekoppeld. Tijdens het BAMB-project werd daar dan ook circulariteitsinformatie aan toegevoegd. In een laatste stap – die uiteindelijk geleid heeft tot de eigenlijke Building Material Scout – is men gaan kijken hoe producten kunnen beantwoorden aan bepaalde labels die worden gevraagd voor gebouwen.

De tool biedt een zoekfunctie aan waarbij ontwerpers producten kunnen filteren aan de hand van de opgelegde vereisten, zowel op productniveau als op gebouwniveau. Wanneer een bepaald product is geselecteerd, kan er ook verdere informatie worden gevonden in verband met de duurzaamheid en de verschillende labels waaraan het kan beantwoorden. Verder bevat de tool ook nog informatie over de circulariteit van een product, bijvoorbeeld is het al dan niet ontworpen voor hergebruik of remanufacturing.

Madaster

Een laatste initiatief (dat weliswaar losstaat van het BAMB-project) is Madaster, dat bouwheren kan ondersteunen in het circulair beheren van gebouwen. Dat platform geeft onder andere informatie over welke types materialen zich in een bepaalde laag van het gebouw bevinden, gaande van de site tot de structuur en de services. Daarbij werd ook een circulariteitsscore ontwikkeld op gebouwniveau en op niveau van de verschillende lagen.

 

Wat op Europees niveau?

Bovenstaande initiatieven staan natuurlijk niet los van wat er allemaal gebeurt op Europees niveau. Want ook daar zijn er zowel op gebouwniveau als op productniveau verschillende initiatieven. Zo is men onder andere gestart met de ontwikkeling van een European Digital Product Passport en wordt er momenteel onderzocht hoe dat paspoort er moet uitzien. Die ontwikkeling is het resultaat van enkele voorgaande initiatieven, zoals het nieuwe Circular Economy Action Plan, het Sustainable Product Policy Initiative en de Europese strategie die werd opgezet voor data. Op gebouwniveau is er dan weer onderzoek gaande naar de ontwikkeling van een Digital Building Logbook.