Hoe meer circulair (ver)bouwen met digitale tools?

De bouwsector is verantwoordelijk voor een grote impact op milieu en klimaat. Meer circulair (ver)bouwen is dus de boodschap. Hoe kunnen digitale (smartbuilding)tools dat proces eenvoudiger en efficiënter maken? Dat was de insteek van het webinar ‘Smart 4 Circular’, georganiseerd door het WTCB in het kader van de technologische dienstverlening C-Tech. Hoe kunnen slimme technologie en datacaptatie als 'enablers' gebruikt worden om de bouwsector en gebouwen in gebruik meer circulair te maken? We belichten enkele visies uit de verschillende presentaties. 

Waarom circulair bouwen?

Florence Poncelet is actief bij het Labo Duurzame & Circulaire Oplossingen van het WTCB en ging in haar inleiding dieper in op het nut van circulair (ver)bouwen. De bouwwereld heeft namelijk een belangrijke impact op milieu en klimaat, zo stelde ze. Zo wordt er gebruikgemaakt van heel wat grondstoffen en brengt (ver)bouwen doorgaans ook heel wat afval met zich mee. 

Volgens Poncelet moet er dus meer aandacht gaan naar het efficiënte gebruik van materialen. Dit geldt uiteraard voor hergebruik, maar zeker ook voor eerste gebruik. Vandaag wordt 10 à 15 procent van het bouwmateriaal verspild. 

In een circulaire economie worden gebouwen slimmer en flexibeler ontworpen, zodat ze niet per se volledig afgebroken moeten worden als ze niet meer aan de huidige behoeften voldoen. Zo wordt de levenscyclus aanzienlijk verlengd, verminderen we het gebruik van grondstoffen en slinkt de afvalberg aanzienlijk.  

Herbeleef BuildUp, het digitaal kennisevent rond het thema circulair bouwen

Hoe kan ‘smart’ hierbij helpen?

Het is belangrijk om ‘smart’ eerst duidelijk te definiëren. Volgens Poncelet steunt het begrip op drie principes: data & inzicht, automatisatie en gebruikersinteractie. 

Concreet vertaald: een slim gebouw is een duurzaam en energetisch performant gebouw dat, dankzij een slim design en relevante geconnecteerde systemen, efficiënt kan worden beheerd en gebruikt. Het biedt comfort en tal van services aan de gebouwgebruikers. 

In de huidige maatschappij veranderen het gebruik en de behoeftes van gebouwen razendsnel. Er zijn heel wat verschillende mogelijkheden om daar slim op in te spelen

De toegevoegde waarde van smart kan moeilijk onderschat worden. In de maatschappij van vandaag veranderen het gebruik en de behoeftes van gebouwen razendsnel. Er zijn heel wat verschillende mogelijkheden om een performanter en veerkrachtig gebouw te bekomen. 

Zo kan monitoring bijdragen aan een efficiënter beheer en onderhoud van bestaande installaties. Door data over de vibraties, het energieverbruik, de afwijkingen … van een installatie te analyseren kan er ingegrepen worden vóór het misgaat. Hierdoor verkeert het gebouw in een betere conditie en kan het dus langer gebruikt worden. 

Ook het ruimtegebruik kan efficiënter met digitale hulpmiddelen. Monitoringdata geeft inzicht welke ruimtes wanneer gebruikt worden. Op basis van die data kunnen optimalisatiemogelijkheden in het ruimtegebruik aangetoond worden. 

Slim omgaan met bronnen: technologie is geen doel

Er moet ook slim omgegaan worden met de bronnen die men ter beschikking heeft. Met allerhande slimme sensoren kunnen we niet alleen bepaalde kennis verwerven over de staat en levensduur van materiaal en installaties, maar ook over incidenten die voorvallen, de levenscyclus … 

Simpel voorbeeld: een lamp heeft x aantal uur gefunctioneerd volgens de data. Hoeveel branduren wordt verwacht dat ze nog kan meegaan?  

De samenvatting: data en digitale connectie kunnen een toegevoegde waarde creëren om gebouwen en bouwproducten langer te gebruiken, maar het is nog belangrijker om relevante technologie te gebruiken. Digitale tools zijn – what’s in a name – tools, géén doel op zich. 

Verwarming-as-a-service

Bart Vandenberghe, sinds kort CEO bij Itho Daalderop, had het over de toenemende complexiteit en connectiviteit tussen systemen in woningen. Volgens Vandenberghe wordt een ecosysteem waarin alle installaties op elkaar afgestemd zijn alsmaar belangrijker in gebouwen. Bovendien verandert het klantenprofiel razendsnel. Zo is de gemiddelde energieconsument vandaag ‘actiever’, en zal hij dus zijn energieverbruik (en -productie) actief gaan opvolgen.

Een andere evolutie is dat mensen zelf meer dingen willen repareren, met dank aan bijvoorbeeld Dobbit TV of repair cafés. Een consument zal dus zijn keuze voor een toestel ook baseren op de ‘repareerbaarheid’ ervan. De eisen van de eindklant zijn er dus allerminst op verminderd. Een verwarmingsinstallatie moet niet alleen energiezuinig zijn, ze moet ook digitaal verbonden kunnen worden. Bedrijven kunnen dus onmogelijk achterblijven en moeten digitale profielen in huis halen. 

Er zullen ook aangepaste bedrijfsmodellen komen: mensen verwachten meer, willen ontzorgd worden. ‘Verwarming-as-a-service’ is bij Itho Daalderop in Nederland al een feit, waarbij het bedrijf zijn toestellen verhuurt in plaats van verkoopt. Eindklanten betalen zo voor een comfortabel binnenklimaat in plaats van voor een installatie. Wellicht gaan we ook in België die kant op. 

Lees meer over 'Smart buildings in use'

Circulaire toestellen

Circulair bouwen begint volgens Vandenberghe bij het circulair ontwerpen van toestellen. Zo maken de verschillende warmtepompen van Itho Daalderop gebruik van veel dezelfde onderdelen, waardoor er maar een beperkte lijst ‘spare parts’ is. Ook demonteerbaarheid van toestellen is belangrijk.

Dankzij monitoring op bestaande toestellen (bij eindklanten die daar toestemming voor geven) heeft het bedrijf bovendien heel wat data ter beschikking om de systemen nog te verfijnen. In de eerste plaats is monitoring voor Itho Daalderop evenwel een manier om steeds een optimale werking van de systemen bij de eindgebruiker te garanderen – de essentie van 'verwarming-as-a-service'. 

Het product dat mensen in huis hebben moet in de eerste plaats een generatie lang zonder zorgen zijn werk doen. Pas op de tweede plaats komt het benutten van die inzichten voor het steeds verder verbeteren en verfijnen van toekomstige innovaties. 

Er zullen ook aangepaste bedrijfsmodellen komen: mensen verwachten meer, willen ontzorgd worden

Alles staat of valt volgens Vandenberghe met goed designwerk: alles goed afgestemd op elkaar, hoogrendementsglas, geen overdimensionering, maximale zelfconsumptie, warmterecuperatie van douchewater … We zien vandaag een steeds grotere wisselwerking tussen fabrikanten, installateurs en distributeurs. Reden te meer volgens Vandenberghe om samen te werken en tot duurzame oplossingen te komen. 

Niet vergeten: de gebruikers zelf

Mogen we ook niet vergeten: de gebruikers zelf. Bewonerscommunicatie is volgens Vandenberghe een cruciaal element dat nog te vaak vergeten wordt. Vloerverwarming vereist bijvoorbeeld een andere omgang dan radiatoren. Het is dus belangrijk om daar goed over te communiceren, zodat de installatie optimaal gebruikt wordt. 

Het nut van sensoren

Yves Van Ingelgem, CEO van Zensor, had het over het nut van sensoren. Zijn bedrijf zet die onder meer in om de levensloop van infrastructuur als bruggen en fietspaden grondig te analyseren. Zo kunnen dergelijke constructies niet alleen slimmer worden beheerd, maar ook slimmer worden ontworpen. 

Bij een vierendeelbrug voor treinverkeer, bijvoorbeeld, kan er gemeten worden hoe zwaar die brug belast wordt en dus, onder meer, hoe snel het metaal vermoeit. Daarmee kan er een antwoord gegeven worden op de vraag hoeveel jaren de brug nog gebruikt kan worden voor er gevaarlijke scheuren in komen. Met dat antwoord kunnen dan weer maatregelen genomen worden om de levensduur te verlengen, zoals de structuur van de brug verstevigen of het gebruik beperken. 

Omgekeerde piramide

Zensor vertrekt steeds van een omgekeerde piramide als het om circulariteit gaat. Allereerst moet afval vermeden worden in de ontwerpfase, door een slim design en door het gebruik van hernieuwbare energie. Daarna kan je afval reduceren, door de levensduur van gebouwen en infrastructuur te verlengen.

Pas als aan die stappen voldaan is, kan je beginnen te spreken over het hergebruik van materialen, en dan pas over recycleren. Circulariteit is dus allerminst een synoniem voor recycleren.

 

Conclusies

De technologische mogelijkheden vandaag zijn haast oneindig. Daarom is het belangrijker dan ooit hoe je ze inzet. Technologie is geen doel, wel een middel. Als je een technologie wil inzetten moet je je eerst de vraag stellen: waarvoor wil ik die gebruiken? Is die meting wel de juiste? Is dat het enige wat ik met die gegevens kan doen, of kan ik er nog interessante zaken uit leren? 

Het is ook belangrijk om je niet blind te staren op een bepaald element, maar om steeds het geheel der dingen te bekijken.

Begin ook zo hoog mogelijk in de piramide te kijken. ‘There’s no such thing as a silver bullet’. Om tot een optimale duurzaamheid te komen, moet je altijd op verschillende aspecten werken.