Gidsen naar een duurzaam project
Duurzaamheidstools helpen duurzaam en circulair ontwerpen en bouwen
De bouwsector neemt langzaam maar zeker de afslag richting circulair bouwen. In navolging van duurzaam bouwen met de focus op energiebesparing komt nu het hergebruik van materialen enerzijds en het beperken van CO2-uitstoot anderzijds meer in beeld. Die nieuwe aanpak vraagt een andere werkwijze. Dat gaat in de opstartfase gepaard met heel wat zoeken. In ons land en in Nederland zijn er al verschillende tools beschikbaar om de duurzaamheid van een gebouw, kunstwerk of werkwijze te becijferen of richting te geven. Een overzicht.
Opdrachtgevers met duurzame bouw- of renovatieambities zien graag concreet gestaafd dat de beloftes die ontwerpteams maken ook daadwerkelijk in de praktijk gehaald worden
Opdrachtgevers met duurzame bouw- of renovatieambities zien graag concreet gestaafd dat de beloftes die ontwerpteams maken ook daadwerkelijk in de praktijk gehaald worden. Tegelijkertijd zoeken ontwerpers en aannemers houvast om tot een duurzaam of circulair concept of aanpak te komen. Die duurzame evolutie zit vandaag in een stroomversnelling en dat leidt in de marge tot een hele resem tools, handboeken en gidsen om te komen tot een duurzame aanpak of om net aan te tonen dat het ontwerp of de aanpak duurzaam is. Daarnaast zijn er tal van opkomende initiatieven die een goede houvast bieden. Ook onze noorderburen hebben vanuit hun praktijkervaring al enkele zinvolle tools ontwikkeld die helpen om de duurzame kwaliteiten van een project te staven.
De twee koplopers
Wanneer opdrachtgevers in het kader van een aanbesteding vragen om het duurzaamheidsniveau van een project aan te tonen, vallen ze vaak terug op TOTEM en GRO.
TOTEM – Tool to Optimise the Total Environmental impact of Materials
Wat? Een transparante, eenvoudige, digitale rekentool waarmee de volledige bouwsector aan de slag kan om de milieu-impact van gebouwen te objectiveren en te verminderen. De tool is uitgebreid wetenschappelijk onderbouwd en vloeide voort uit een intensief samenwerkingsproject tussen overheden, kennisinstellingen en studiebureaus. TOTEM komt tegemoet aan drie uitdagingen:
- Create: De creativiteit van ontwerpers stimuleren en projecten realiseren die voldoen aan de milieu-eisen van morgen
- Evaluate: De milieu-impact van gebouwelementen of gebouwen evalueren op basis van een wetenschappelijke methode
- Innovate: innovatie en ecodesign aanmoedigen
De centrale waarden van TOTEM zijn objectiviteit en transparantie. Momenteel wordt ook gewerkt aan een tegenhanger voor de infrastructuursector.
Initiatiefnemers: OVAM, Leefmilieu Brussel en Service Public de Wallonie, universiteiten en studiebureaus
Vergoeding: Gratis
Meer info: www.totem-building.be
GRO
Wat? Een handleiding die alle aspecten van een groot bouwproject beoordeelt op vlak van duurzaamheid. De ambitie van GRO is om via een geïntegreerd ontwerpproces tot toekomstgerichte, comfortabele gebouwen te komen. Daarbij is er een sterke focus op circulair bouwen. De tool kan zowel door opdrachtgevers als ontwerpteams in de verschillende fases van het bouwproject worden toegepast. De aannemer vindt er ook een afwegingskader om een duurzaam werfbeheer op te zetten.
In de gratis tool staan drie categorieën centraal: People, Planet en Profit. Iedere categorie is op haar beurt onderverdeeld in kwalitatieve en kwantitatieve criteria. GRO toont waar er in het ontwerp- en bouwproces wrijving ontstaat tussen deze criteria en helpt om in bouwteam knopen door te hakken. Typerend voor GRO is de vrijheid die het biedt binnen het opgelegde duurzaamheidskader. De opdrachtgever bepaalt een duurzaamheidsambitie binnen GRO, het ontwerp- of bouwteam bepaalt zelf op welke manier ze aan die ambitie voldoen.
Het gebruik van GRO is verplicht in grote bouwprojecten van de Vlaamse overheid. Eerder dit jaar lanceerde het Facilitair Bedrijf een update GRO 2020.3. Momenteel werken de drie Belgische gewesten aan een gezamenlijke versie van GRO voor heel België, de GRO intergewestelijk. Die update zal ook nieuwe categorieën introduceren zoals climate responsive design, energie, circulair bouwen en levenscyclus analyse. Daarnaast hanteert VIPA een extra addendum ZORG voor projecten die ze subsidieert.
Initiatiefnemers: Facilitair Bedrijf van de Vlaamse overheid
Vergoeding: Gratis
Meer info: www.gro-tool.be
Rekenen naar concrete resultaten
Naast de twee generieke tools zijn er al tal van instrumenten om met specifieke focus een bepaald resultaat te becijferen.
Ambitiekaart Circulair Bouwen
Wat? De ambitiekaart Circulair Bouwen is een hulpmiddel dat lokale overheden en particuliere bouwers praktische tips biedt om circulair bouwen toe te passen binnen hun bouwproject. Het doel is de milieu-impact van de bouwsector te beperken door in te zetten op verantwoord materiaalgebruik, levensduurverlenging en het tegengaan van waardeverlies van materialen. Met de ambitiekaart kies je binnen vijf algemene strategieën welke concrete maatregelen je wil toepassen om de strategieën zo succesvol mogelijk waar te maken.
Beide versies van de ambitiekaart Circulair Bouwen (voor lokale besturen én voor particuliere bouwers) zijn als bijlage bij dit artikel gevoegd.
Initiatiefnemers: OVAM
Vergoeding: Gratis
Meer info: ovam.vlaanderen.be/nl/ambitiekaart-circulair-bouwen
C-Calc
Wat? Evaluatietool voor de circulariteit van gebouwen. De tool geeft een label – variërend van A tot H – dat circulair karakter van het project weergeeft. De evaluatie gebeurt op basis van drie criteria:
- Ingaande en uitgaande materialenstromen en de mate waarin ze zijn afgestemd op de principes van de circulaire economie
- Aanpasbaarheid: de mate waarin een gebouw flexibiliteit biedt en veranderende functies mogelijk maakt.
- Projectbeheer: beoordeelt de kwaliteit van het projectbeheer, zoals werk in bouwteam, centraliseren van informatie en overdracht ervan aan de bouwheer
De resultaten worden na codering in grafische vorm voorgesteld. Een cirkeldiagram geeft het totaalcijfer voor het project weer, waarbij een label A staat voor uitstekend en een label H voor onvoldoende. In een tweede deel worden de resultaten verder gedetailleerd toegelicht.
Initiatiefnemers: Cenergie
Vergoeding: Betalend
Meer info: www.c-calc.be
C-iD
Wat? Een tool ontwikkeld om het hergebruik van bouwelementen te stimuleren door online elementpaspoorten aan te maken dat zowel gekoppeld kan worden aan gebouwen, bibliotheken als aan tweedehands depots. Deze paspoorten bevatten informatie over de oorsprong van de elementen, hun eigenschappen en het onderhoud dat ze hebben ondergaan.
C-iD is inzetbaar voor verschillende scenario’s: als digitaal as-builtdossier, als hergebruikinventaris en als verkoopplatform. Dat laatste dankzij een ingebouwde functie om vrijkomende elementen te koop aan te bieden. Op deze manier faciliteert de tool hergebruik. De tool is ontworpen om eenvoudig paspoorten met elkaar te gaan delen en minder tijdrovend te zijn door deze aan te vullen gedurende de levensloop van het bouwelement.
Initiatiefnemers: Mosard, Pixii, Vibe en sociale huisvestingsmaatschappijen Wil en LeefGoed
Vergoeding: Gratis
Meer info: dev.c-id.org
Circulair gebouwd
Wat? Deze website helpt je op weg om je circulaire ambities in bouwprojecten te bepalen, toe te passen en te evalueren. Met behulp van de informatie, de praktische gids en de bijbehorende tool slaag je erin stapsgewijs tot een circulair gebouwd project te komen. Het trio loodst je langs het kiezen van de partners, het maken van circulaire keuzes en het evalueren van het project.
Initiatiefnemers: Circulair Gebouwd (een samenwerking tussen Belgische en Nederlandse kennisinstellingen)
Vergoeding: Gratis
Meer info: circularbuilt.be
C-Bouwers
Wat? Een website die informatie bundelt om opdrachtgevers en architecten te ondersteunen in circulaire bouwprojecten. Naast een databank met circulaire producten en diensten biedt de website een overzicht van geleerde lessen uit voorbeeldprojecten en praktijkverhalen.
Initiatiefnemers: Bond Beter Leefmilieu
Vergoeding: Gratis
Meer info: www.c-bouwers.be
Duurzaamheidsmeter wijken
Wat? Een oud gediende in dit overzicht, want de duurzaamheidsmeter was vooral in het vorige decennium actueel. De tool kreeg een laatste update in 2017. De nieuwe beheerder – Departement Omgeving – werkt momenteel wel aan een actualisering van de tool. Toch biedt de Excel-lijst nog een goede houvast om de duurzaamheid van een wijkproject te beoordelen op verschillende momenten in het ontwikkelingsproces. De tool geeft een objectieve score voor de kwaliteit, welzijn en welvaart, mobiliteit, milieu, natuur, water, afval en energie. Je kunt als alternatief voor de meter ook de quickscan gebruiken. Deze vragenlijst geeft een globaal beeld van de duurzaamheid van een wijk.
Initiatiefnemers: Departement Omgeving
Vergoeding: Gratis
Meer info: https://omgeving.vlaanderen.be/nl/ruimtelijk-beleid-en-planning/duurzaamheidsmeter-wijken
Gluren bij de buren
Ook in onze buurlanden staat duurzaamheid hoog op de prioriteitenlijst. Soms wel met andere uitgangspunten of doelstellingen. Dat leidde ook daar tot tal van tools die ook zinvol zijn om duurzaamheid in een project aan te tonen.
DuboCalc
Wat? Een Nederlandse softwaretool om snel en eenvoudig de milieukosten van een ontwerpvariant van een infrastructuurproject te berekenen.
Initiatiefnemer: Rijkswaterstaat
Vergoeding: Betalend
Meer info: www.dubocalc.nl
OpenLCA
Wat? Een open source software waarmee je de duurzaamheidsbeoordeling en levenscyclusanalyse van een product maakt. De berekeningsresultaten en analyses zijn heel gedetailleerd, waardoor je snel de belangrijkste drijfveren tijdens de levenscyclus inzichtelijk krijgt.
Open LCA is gebruiksvriendelijk dankzij de beschikbaarheid in verschillende talen en efficiënte opslag.
Initiatiefnemers: GreenDelta
Vergoeding: Gratis
Meer info: www.openlca.org
Dubotool
Wat? Een eenvoudige beoordelingstool voor het bepalen van de duurzaamheid van materialen, producten en werkwijzen in de infrastructuursector. De tool bepaalt de duurzaamheid van een project op basis van de CO2-uitstoot van productie tot en met oplevering, de uitstoot van schadelijke stoffen tijdens de productie van materialen, de circulariteit van de te verwerken materialen en de emissies van fijn stof en stikstof van het ingezette materieel.
Initiatiefnemers: Dubotool
Vergoeding: Betalend
Meer info: www.dubotool.nl
