FLEXIBILITEIT, EFFICIENTIE EN VRIJHEID MET INDUSTRIE 4.0

Veranderend takenpakket voor de nuttige mens

Industrie 4.0 oftewel I4.0 is hét containerbegrip van de voorbije jaren, en laat zich vaak opmerken in combinatie met dat andere buzzword, ‘Internet of Things’, afgekort tot IoT. Iedereen vult die begrippen anders in. Werken in een smart factory wordt in elk geval anders. Machines zullen het geestdodende repetitieve werk uit handen nemen, maar vereisen wel een hogere scholingsgraad en andere competenties van de werknemers. Gelukkig biedt het werken met machines ook ergonomische kansen. Zo wordt het mogelijk om de werkplek volledig af te stemmen op maat van de operator.

HET CONTAINERBEGRIP I4.0

De aard van een containerbegrip impliceert een gebrek aan strikt afgebakende betekenis; elk geeft er zijn eigen invulling aan.

Lancering in Hannover

Een historische invalshoek leert ons dat Hannover Messe in 2011 een van de eerste gebruikers was van de term. Het buzzword kwam er in het kader van een Duits initiatief dat past in een uitgebreide hightechstrategie.

Veranderingen en ontwikkelingsdoel

Enerzijds omvat Industrie 4.0 recente veranderingen in de industriële productie. Anderzijds houdt het begrip ook een duidelijke doelstelling in: een consequente, economisch zinvolle en een zo menselijk mogelijke doorontwikkeling van de huidige status quo. Dat gebeurt door zoveel mogelijk processen flexibel, veranderlijk en autonoom te maken, om zodoende de toekomst van die processen op de wereldmarkt veilig te kunnen stellen.

Geconnecteerde economische wereld

De vierde industriële revolutie kenmerkt zich door een uitgebreide invoering van informatie- en communicatietechnologie. Door netwerkvorming ontstaat een internet van dingen (IoT), diensten en data.

Bedrijven kunnen daarmee sneller, klantgerichter en beter reageren. De mogelijkheid van realtime en de evolutie van mens-machine-interacties leiden tot een geconnecteerde economische wereld, waarop mensen, machines, objecten en software­systemen via intranet of internet aangesloten zijn, zodat objecten met elkaar maar ook onderling kunnen communiceren.

Smart factory verenigt twee productieprincipes

Spreken over I4.0 zonder het vernoemen van de ‘smart factory’ is moeilijk. De slimme fabriek is hét toonbeeld van de digitalisering die zowel kmo’s als grote ondernemingen moet voortstuwen.

In de huidige situatie van productontwikkeling worden de snelheid en de productie-aantallen opgevoerd, terwijl ook steeds meer maatproducten (kleine reeksen) ontworpen worden. De moderne productie in een intelligente fabriek laat toe om in te spelen op speciale wensen van de klant én op marktsituaties. Computergestuurde, via internet gekoppelde productieprocessen, tillen de flexibiliteit en efficiëntie naar een nieuw niveau. De verdienste van die ontwikkeling is dat ze leidt tot de mogelijkheid van geïndividualiseerde massaproductie of massacustomisatie. Dat levert een combinatie op van twee begrippen die vroeger haaks op elkaar stonden: assemblage­lijnproductie en individuele productie. In de praktijk uit zich dit in de productiehal als halfautomatische werkplekken die een operator nodig hebben en zich aan hen moeten kunnen aanpassen.

EXOSKELET ALS VOORBEELD

Er zijn bedrijven, onder meer sommige Duitse autoconstructeurs, die werknemers al enkele jaren uitrusten met een exo­skelet, een robotisch harnas. Zo'n ergonomisch instrument ondersteunt het bovenlichaam en/of het onderlichaam tijdens het heffen, werken boven het hoofd ... Bepaalde modellen laten toe om ter plekke te zitten zoals op een stoel - maar dan zonder fysieke stoel. Een exoskelet laat de werknemer toe om de eigen sterkte te verhogen en tegelijk de eigen krachten te sparen. Werk­nemers krijgen zo de nodige ondersteuning en de belasting van het lichaam tijdens inspanningen wordt fel gereduceerd.

ERGONOMIE IN DE INDUSTRIE VAN DE TOEKOMST

Eens op het punt van geïndividualiseerde massaproductie worden ideeën en eisen rond ergonomie relevant.

Omstandigheden aanpassen

De optimalisatie van de mens-machine-interface (MMI) kan bewerkstelligd worden door de aanpassing van de omstandigheden aan de mens. In een ideale wereld is de moderne industriële werkplek gericht op de mens, en dit op vlak van de hoogte, grip, orde, verstaanbaarheid en gebruiksgemak van het softwaresysteem (userinterface).

Sleur voor machines

De interactie moet een positief effect bieden op de efficiëntie én de behoeften van de actieve werknemers. De technologische vooruitgang biedt kansen om de gezondheidseisen van mensen in de productie meer dan ooit te voren in te willigen. De ergonomische eis om repetitieve, monotone belastende activiteiten te verminderen kan ingevuld worden door dergelijke acties te verschuiven naar machines.

MENS & INDUSTRIE 4.0

Competenties

Een keerzijde van de medaille is evenwel dat het werken met computers – besturen, controleren en onderhouden – andere kennis en kunde vereist bij de werknemers. Een betere, meer uitgebreide opleiding is dan ook noodzakelijk. Meer dan ooit moeten werknemers in indus­triële sectoren aangespoord worden om de opleiding voort te zetten en interdisciplinair te denken.

Geschikt opleidingsklimaat

Om tegemoet te komen aan die eisen moet er een geschikt opleidings­klimaat komen én moeten de mentale aspecten voldoende aandacht krijgen. Een opleidingsboost kan door initiatieven als duaal leren verder te ondersteunen en uit te bouwen. De mentale facetten moeten dan weer behandeld worden door bijvoorbeeld een adviesdienst te voorzien binnen de firma, waar dan werk­nemers terecht kunnen met hun angsten en problemen. Zo wordt op verschillende niveaus gewerkt om de veranderingen het hoofd te bieden.

Realisme

Veranderingen boezemen altijd wel wat angst in, zeker wanneer deze plaatsvinden op de arbeidsmarkt. Vaak schetsen de toekomst­scenario’s een beeld van winnaars en verliezers, een beeld dat door bepaalde media gretig wordt verspreid. Realisme moet echter het devies zijn. De manier van werken is al aan het veranderen en zal dat verder doen in de toekomst. Het doembeeld van de mens die overbodig wordt, is echter niet correct. Machines worden weliswaar intelligenter maar vervangen de mens niet; de interactie en samenwerking met de mens worden gewoon complexer en uitdagender.

Menselijke creatie en flexibiliteit centraal

De focus op de werkende mens blijft, zelfs in een digitale en geautomatiseerde productie. Er zullen steeds werknemers – met de nodige kwalificaties – nodig zijn om de (zintuiglijke) hiaten te dichten. Controle, doorontwikkeling en onderhoud zijn en blijven relevante werkgebieden.

Creativiteit en flexibiliteit zijn in een moderne, dynamische omgeving steeds belangrijker, en dat zijn zaken die enkel de mens kan bijdragen. Op het punt van vol­automatische systemen ontstaat een nieuwe soort vrijheid voor werknemers die niet langer gebonden zijn door repetitieve, geestdodende taken.

TOENEMEND BELANG VAN DE USER INTERFACE

In het tijdperk van de vierde industriële revolutie speelt de digitale gebruikers­interface een belangrijke rol in de communicatie tussen mensen, machines en objecten. Het ergonomische ontwerp, het algemene gebruiksgemak … hebben een beslissende invloed op de efficiëntie en het succes van de interacties. Dit vormt namelijk de omgeving waarin mens en machine professioneel met elkaar communiceren. Bovendien informeren interfaces de gebruiker over communicatie tussen machines en objecten en maken ze zo gerichte besturing mogelijk.

ANDERS WERKEN

De vraag of het werk in de moderne maak­industrie beter of slechter is/zal zijn, is moeilijk te beantwoorden. Het staat wel vast dat het duidelijk anders zal zijn. Dit werk zal flexibiliteit eisen en efficiëntie en vrijheid bevorderen, wat zowel kansen als risico’s met zich meebrengt. Een nieuw productieproces gaat namelijk gepaard met een initieel belastende vraag naar verdere opleiding en andere competenties. Deze heuvel moet overwonnen worden, met in het vooruitzicht nieuwe mogelijkheden: stressvolle, monotone activiteiten worden overgelaten aan machines én de werkplek kan afgesteld worden op maat van de medewerker. Vanuit ergonomisch oogpunt doet er zich dus een reuzekans voor.