Glas-in-loodramen restaureren en renoveren: wat moet u weten?

Wanneer u gevraagd wordt om glas-in-loodramen te renoveren, kunt u ook vandaag nog altijd het glasraam laten herstellen via gespecialiseerde glazeniers. Als het glasraam geklasseerd is, moet dit zelfs verplicht door een glazenier gebeuren. Maar hoe ziet zo’n stappenplan eruit, van het verwijderen van het glasraam over het wegnemen van het oude lood en het zetten in nieuw lood tot het inbouwen in dubbelglas? En welke stappen en afwegingen zijn nog van belang bij restauratie?

Restaureren en renoveren gebeuren nog steeds

Stel: als schrijnwerker wordt u om advies gevraagd voor de renovatie van oude ramen, waaronder glas-in-lood. In dat geval twijfelt u misschien om deze opdracht op u te nemen? Waarschijnlijk omdat u hier weinig of geen ervaring mee hebt, niet graag werk uit handen geeft of misschien zelfs denkt dat er geen gespecialiseerde glazeniers meer bestaan.

Maar er bestaan wel degelijk nog specialisten die loodglas restaureren en renoveren. Dat ongeacht de vorm van het glas, of het gebrandschilderd is of niet, en zelfs als het enkel glas-in-lood dubbelglas moet worden. De glazenier maakt daarvoor namelijk zijn dubbelglas zelf.

Niet-geklasseerde glasramen

Meestal zal het glasraam waarmee u in contact komt, niet geklasseerd zijn, bijvoorbeeld in een gewone particuliere woning. In dat geval mag u rechtstreeks contact opnemen met een gespecialiseerde glazenier, om na te gaan wat er moet gebeuren. De glazenier stelt dan een bestek op: een inschatting van de te ondernemen acties – louter reinigen, restaureren of een nieuw glasraam bouwen – en de kostprijs daarvan.

Hoe merkt u zelf wanneer actie nodig is?

Kijk daarvoor bijvoorbeeld naar de soldeerpunten. Ziet u tussen het lood en het soldeerpunt barstjes? Dan is het lood zeker aan vervanging toe. Mogelijk zijn ook stukken glas gebarsten en moet de glazenier die lijmen of vervangen. Daarnaast wijzen barstjes in de stofverf op de nood aan restaureren/renoveren. En voelt u bij rechtopstaande beglazing de wind door het glasraam binnenstromen? Of merkt u hoe het raam beweegt of wat bol komt te staan als het hard waait? Ook dan moet op z’n minst het lood vervangen worden.

Geklasseerde glasramen

Is het glasraam geklasseerd, dan bent u als schrijnwerker in onderaanneming verplicht een glazenier met de nodige ervaring voor te stellen aan de architect van het bouwproject, die de keuze zal goed- of afkeuren.

Vooronderzoek

Bij een geklasseerd glasraam moet een expert eerst een officieel vooronderzoek verrichten. Die specialist kan de aangestelde glazenier zijn. Eerst zoekt de expert de nodige kunsthistorische gegevens bijeen: een beschrijving van het glasraam, informatie over de maker, de periode waarin die het raam vervaardigde en welke glasramen nog van zijn hand zijn, en details over eerdere restauraties en of die goed of slecht uitgevoerd werden. Daarnaast moet de specialist foto’s nemen van de binnen- en buitenzijde van het glasraam, met bij elk paneel een kleurenkaart. Tegelijk moet hij materiaaltechnische gegevens verzamelen: het glasraam opmeten, de toestand ervan beschrijven – hoe dringend is een restauratie? – en aangeven wat tot de toestand heeft geleid, hoe de schade verder kan evolueren en hoe die op te lossen is.

Normering

Richtlijnen voor restauratie 

Officiële bouwnormen bestaan er niet voor loodglas. Maar impliciet bepaalt Corpus Vitrearum de norm. Deze internationale organisatie stelde richtlijnen op over hoe een restauratie moet verlopen. Een soort bijbel met daarin de regels van de kunst. Zo vindt u terug welk type lijm u het best gebruikt om loodglas te verlijmen. Uiteindelijk wordt van elke vakman verwacht dat hij het werk volgens de richtlijnen doet. Iemand met passie voor het vak zal die richtlijnen ook volgen. Bij belangrijke projecten wordt het volgen van de bijbel van het Corpus Vitreanum zelfs expliciet verwacht, wanneer de aanbesteding uitgeschreven wordt.

Hoe duur een restauratie uitvalt, hangt onder meer af van de complexiteit van het ontwerp

Wel met kostprijs

Tegenover de regels van de kunst staat wel een bepaalde kostprijs. Hiermee belanden we in een spanningsveld, want een hoofdaannemer die een kerk restaureert, wil op het einde een resultaat opleveren dat de architect goedkeurt, maar tegelijk zoveel mogelijk overhouden van het budget.

Over het prijskaartje

Bij een project

Soms wordt de prijs gedrukt door een glasraam in het buitenland te laten restaureren. Dat gebeurt dan niet per definitie slecht, maar de specialist die het vooronderzoek deed of de architect die de werken opvolgt, kan dan wel moeilijk controleren of het glasraam echt behandeld werd zoals beschreven.

Volgens de complexiteit

Hoe duur een restauratie uitvalt, hangt onder meer af van de complexiteit van het ontwerp. Heeft een glasraam een mooi ontwerp met vele stukjes glas, dan is het bestaande raam restaureren over het algemeen de goedkoopste optie. Bij een eenvoudiger ontwerp, bijvoorbeeld met rechthoeken, is het bestaande glasraam namaken en dus renoveren vaak goedkoper.

Lijmen: wanneer (g)een goed idee?

Gebroken glas in een bestaand raam wordt soms gelijmd. Dat valt te begrijpen wanneer het glasraam gebrandschilderd is, omdat zo’n raam volledig opnieuw maken duurder is. Maar als het niet gebrandschilderd werd, is het bestaande glasraam namaken financieel interessanter.

Niet restaureren heeft ook een prijs

Uit overtuiging dat een glasraam nog in goede staat is of uit prijsoverwegingen kan uw klant ook minder ideale oplossingen verkiezen. Zoals een glasraam in dubbelglas laten inbouwen, zonder vervanging van het lood, terwijl dat wel nodig is. Dan kunnen echter stukjes broze mastiek of stopverf loskomen en onderaan in de luchtspouw belanden. In andere gevallen laat de klant het lood vervangen, terwijl meer restauratiewerken nodig zijn, zoals het glas verlijmen of vervangen.

Naast restaureren en namaken kan uw klant ook louter voor een grondige poetsbeurt opteren, zonder de schade aan het glas te behandelen. Maar dan zijn die aangetaste plaatsen nadien beter zichtbaar. Overweegt uw klant een van deze opties, communiceer dan op voorhand goed over de mogelijke gevolgen voor het eindresultaat.

Hoe verloopt een restauratie?

Ofwel maakt u hier als schrijnwerker zelf werk van, ofwel schakelt u een glazenier in (wat dus verplicht is, indien het glasraam geklasseerd is). In ieder geval ziet het stappenplan er als volgt uit. Wij gaan er voor de eenvoud van dit stuk van uit dat u een beroep doet op de glazenier.

Glasraam verwijderen en nummeren

Eerst wordt elk stukje glas genummerd, bij een ingewikkeld model gebeurt dit ook op de technische tekening. Zijn er meerdere glasramen te restaureren, dan krijgen ook die ramen op zich een nummer. Daarnaast wordt het glasraam uitvoerig gefotografeerd. Zo weet de glazenier zeker hoe hij alles nadien weer moet samenstellen. Vervolgens kapt de vakman- of vrouw het glasraam voorzichtig los, zodat het niet extra beschadigd raakt. De opening waarin het glas-in-lood zat, wordt voorlopig dichtgemaakt.

Om aan de wetgeving rond dubbele beglazing te voldoen, bouwt een glazenier het glasraam in de luchtspouw

Opmeten en uit elkaar halen

In het atelier neemt de glazenier de maten van het glasraam op. Daarna ontdoet die het raam zo goed mogelijk van alle resten, bijvoorbeeld mastiek/stopverf. Vervolgens verwijdert hij het lood. Het lood verwijderen lukt meestal tamelijk makkelijk, omdat het oude lood vaak broos is.

Opnieuw loden

De glasdelen worden opnieuw in het lood gezet volgens het oorspronkelijke ontwerp. Is dat design relatief eenvoudig, dan haalt de glazenier het eerst volledig uit elkaar en legt hij het compleet uit zonder nieuw lood. Een iets ingewikkelder design maakt de glazenier glasstuk per glasstuk los, waarbij hij elk los stuk meteen in nieuw lood zet.

Gebroken gebrandschilderd glas wordt mogelijk verlijmd. Is het glas gebroken maar niet gebrandschilderd? Dan vervangt de glazenier het door nieuw glas van dezelfde soort, dat op maat gesneden wordt.

Tijdens het opnieuw in het lood zetten, controleert de glazenier voortdurend of hij de opgemeten maten van het oorspronkelijke raam respecteert. De loodlijnen moeten ook overal recht lopen. Daarna wrijft hij die lijnen dicht. Waar ze samenkomen, soldeert hij ze.

In dubbelglas

Sinds 1 januari 2020 moeten de ramen van alle woningen in Vlaanderen minstens dubbele beglazing hebben. Eventueel dus ook het glas-in-lood. En dat kan: er bestaan glazeniers die glasraam in de luchtspouw van dubbelglas inbouwen. Daarvoor bouwen ze het dubbelglas zelf, met verschillende diktes en types glas.

Hoe past het dan nog?

De vraag is dan wel of het glaswerk in dubbelglas nog past, wanneer u het nadien weer in bestaande raamopeningen moet plaatsen. Ofwel verkleint de glazenier de oppervlakte van het glaswerk wat, omdat er anders wat glasraam in het rabat zou komen te zitten. Ofwel freest u als schrijnwerker het rabat wat uit, tegen een extra kost.

Ook de dikte van het dubbel glas past de glazenier aan de breedte van het rabat aan. Van een luchtspouw van 12 tot 15 mm gaat hij bijvoorbeeld naar 9 tot 12 mm, naargelang wat nodig is. Het dubbelglas plaatst u nadien als schrijnwerker, helemaal zoals u dat gewoon bent. Werk wel niet met te veel water en let meer dan ooit op dat u niet per ongeluk tegen het dubbel glas botst.

In enkel glas

Wordt het glas-in-lood niet in dubbel glas geplaatst, dan neemt de glazenier de plaatsing voor zijn rekening. Daarbij gebruikt hij mastiek of stopverf, om het raam water- en winddicht te maken. Bij dubbelglas mag u dat niet doen, omdat u zo condensvorming in het glas verkrijgt.

Wat met gebrandschilderd glas?

Is een stuk van een gebrandschilderde tekening verdwenen of zo erg stuk dat het niet te verlijmen valt? Dan kan de glazenier de tekening opnieuw brandschilderen, ofwel volgens foto’s gemaakt door de klant, ofwel in dezelfde stijl.

Met medewerking van Artglas en Profel